De verwachtingen zijn hoog gespannen: zaterdagavond 5 maart vindt de spectaculaire ontmaskering plaats van de 22ste editie van het populaire TV programma Wie is de Mol? Het wordt een ‘grande finale’ in grootse stijl: een Venetiaans gemaskerd bal in een afgelegen paleis in Tirana, de hoofdstad van Albanië. De finale van vorig jaar vond plaats zonder publiek vanwege corona; deze editie is weer als vanouds met publiek.
Gemaskerd Venetiaans bal
Al in de eerste minuten van de Wie in de Mol aflevering van 1 januari 2022 werd een tipje van de sluier van deze finale onthuld. De opnamen werden gemaakt op de avond van 16 september 2021. De kijkers zagen een auto een fraai uitgelichte oprijlaan binnenrijden, een geheimzinnig paleis, een bordes met trappen en palmen, een entree met allure.
Presentator Rik van de Westelaken, in nauwsluitend avondkostuum, ontving de elf – in lange zwarte capes gehulde en Venetiaanse maskers dragende – deelnemers aan Wie is de Mol, controleerde hun persoonlijke uitnodiging en gaf met een minzaam knikje toestemming om het paleis te betreden. Onheilspellende muziek, beelden van een volle maan; voor iedereen die ooit Stanley Kubricks klassieke film Eyes Wide Shut met Tom Cruise en Nicole Kidman uit 1998 heeft gezien, was de overeenkomst overduidelijk. Al was dat een gemaskerd bal met een macabere afloop…
Binnenopnamen daarna lieten een grote balzaal met gordijnen zien, een viool, een groep gemaskerde kandidaten die zich door de balzaal bewoog en zich naar een lange dubbele trap keerde. Daar verscheen een in het rood geklede gemaskerde figuur – de Mol ? – klaar om iets belangrijks aan te kondigen… Einde trailer.
Albanezen in Nederland die deze eerste aflevering bekeken, zagen onmiddellijk waar deze mysterieuze beginscene was opgenomen: in het vroegere koninklijke, daarna presidentieële paleis of – zoals nog steeds in de volksmond – het ‘Paleis der Brigades’. Het ligt in een buitenwijk van Tirana, op de weg naar Elbasan, tegenover het Moeder Albanië standbeeld en naast het Grote Park van Tirana. Niet dat zij het paleis ooit hadden bezocht. Ze kenden de entree vooral van de TV-registraties van staatsbezoeken en van foto’s van bals, recepties en… een uniek koninklijk huwelijk.
Het Paleis der Brigades
Het is februari 2022 en ik sta voor het hek met daarachter het presidentieel paleis en de kazerne van de presidentiële garde in Tirana. Tientallen keren ben ik hier met de auto langsgekomen en altijd was het hek hermetisch gesloten. Sinds de opening in 1942 was het paleis nooit toegankelijk voor gewone Albanezen. Alleen bij zeldzame gelegenheden zwaaide het hek open en werden officiële buitenlandse delegaties ontvangen. In de communistische periode waren dat sovjetleider Chroetsjev, Prins Norodom Shihanoek van Cambodja en de Palestijnse leider Yasser Arafat.
Vanaf 1991 werd er een stoet van Europese leiders, zoals recent de voorzitter van de Europese Unie Ursula van der Leyden en president Macron van Frankrijk, ontvangen. Het begroetingsceremonieel met de inspectie van de erewacht maakt altijd indruk door de vuurrode uniformen van de soldaten van de Albanese presidentiële garde. In 2010 dacht de toenmalige regering er al over paleis en tuinen te restaureren en open te stellen voor publiek. Het kwam er niet van, tot minister van Cultuur Elva Margariti tijdens een conferentie in het paleis begin 2022 een grondig restauratieproject aankondigde voor het verwaarloosde en in slechte staat van onderhoud verkerende gebouw en tuinen. Met financiële steun van het American Development Fund en in samenwerking met werkgroepen van de Polytechnische Universiteit in Tirana gaat de reconstructie binnenkort van start.
Vanaf dat moment werden de tuinen in de weekeinden alvast open gesteld voor publiek en kon iedereen wandelingen maken in de uitgestrekte paleistuinen met hun fonteinen en beelden. Ik hoorde dat toen ik in Tirana was en ga er op een zonnige zondagmiddag meteen naartoe. Tot mijn verbazing ben ik de enige bezoeker. Het hek staat open, ik wandel zo naar binnen en al snel kom ik op dezelfde weg terecht die de Mol-kandidaten in september 2021 in de auto aflegden, in hun lange zwarte gewaad met capuchon en met hun masker. Langs de rotonde vol ik de weg naar het paleis en beklim hetzelfde bordes waar Rik een half jaar geleden de drie finalisten Everon, Kim-Lian en Fresia verwelkomde plus de acht kandidaten die wekenlang in het nu al legendarische ‘afvallershotel’ bivakkeerden. Behalve een bewaker is er ook niemand bij het paleis. De houten entreedeur en de bronzen plaquettes links en rechts van de entree met klassieke afbeeldingen zien er goed uit maar de zij- en achterkanten van het paleis zijn toch behoorlijk verwaarloosd. Lampen zijn kapot, de bestrating van de oprijlanen en trappen is slecht onderhouden. De restauratie mag heel snel beginnen!
Koninklijk Paleis zonder koning en koningin
Albanië werd pas na de Eerste Wereldoorlog een zelfstandige natie met het provincieplaatsje Tirana als nieuwe hoofdstad. Een jonge leider uit de noordelijke provincie Mati, Ahmet Bey Zogolli, werd eerst minister en later premier van de jonge republiek Albanië. In 1928 riep hij zich uit tot koning, Zog I. Een unicum: Zog I was de eerste en enige islamitische koning die Europa ooit heeft gehad. Zog besloot in de jaren dertig van de vorige eeuw een groot nieuw koninklijk paleis te bouwen op een van de heuvels ten zuiden van Tirana. Italië was toen al een belangrijke investeerder in de Albanese economie en stelde een grote geldlening beschikbaar. Het nieuwe paleis werd ontworpen door beroemde Italiaanse architecten, onder wie Giulio Berte en Gherardo Bosio. De bouw begon in 1939 en werd na enige vertraging voltooid in 1941.
Koning Zog trouwde in 1938 met de jonge en beeldschone Hongaarse gravin Geraldine Apponya. Zog koos de schoonzoon van Mussolini, Conti Ciano, als belangrijkste getuige. Adolf Hitler schonk het jonge paar een splinternieuwe Mercedes als huwelijkscadeau. Twee dagen na de geboorte van kroonprins Leka, op 5 april 1939, vielen de Italianen Albanië binnen en zetten de koning af. Zog en Geraldine moesten vluchten en gingen in ballingschap; ze zouden hun nieuwe koninklijke paleis in Tirana nooit betrekken. Het gebouw functioneerde maar een nacht als koninklijk paleis, voor koning Vittorio Emanuele III van Italië, tijdens zijn enige bezoek aan Albanië in mei 1941. Tijdens de rest van de Tweede Wereldoorlog diende het als de officiële residentie van Francesco Jacomoni, de Italiaanse onderkoning en later voor zijn opvolger, de fascistische generaal Alberto Pariani. Beiden woonden daar samen met hun families, tot Italië in september 1943 capituleerde. Daarna kwamen Duitse bezetters, tot het najaar van 1944, de bevrijding van Albanië door partizanen.
Architectuurstijl en interieur
Het ruime paleis is gebouwd in de stijl van de modernistische architectuur, die bekend staat als de stroming van het ‘monumentaal rationalisme’. Het is een uniek bouwwerk in dit genre in Albanië en een prachtig voorbeeld van Italiaanse architectuur uit het fascistische tijdperk. Een uitgebreide reportage over het interieur, met ontvangstruimtes, gangen, woonkamers, slaapkamers en badkamers met alle speciaal ontworpen meubels van het toen nog onvoltooide Koninklijke Paleis verscheen in het Amerikaanse tijdschrift Life van 22 mei 1939. Met glamourfoto’s van koningin Geraldine, die net het land had moeten verlaten en er nooit zou wonen.
Het interieur is nog helemaal intact en in precies dezelfde staat als bij de voltooiing in 1941. De communistische regering heeft tientallen jaren niets veranderd of afgebroken; alleen de wandschilderingen en reliëfs in de grote balzaal waren tijdens de Culturele Revolutie in de jaren zeventig bedekt met gordijnen maar zijn gelukkig niet vernietigd. In 1973 is in het paleis een klassieke zwart-wit speelfilm opgenomen getiteld ‘Krevati (bed) i Perandorit’, waarin een boer die als partizaan gevochten heeft aan het einde van de Tweede Wereldoorlog met zijn geweer door de tuinen dwaalt, een beeld van Hitler omver schopt, een naakte vrouwenbeeld in de fontein kuis met takken bedekt, door alle vertrekken loopt en uiteindelijk in een bed in de koninklijke slaapkamer een dutje doet. Veel oudere Albanezen hebben die film ooit gezien en weten daardoor hoe het interieur van het paleis eruit ziet.
2016 Hoogtepunt : de bruiloft van prins Leka
Na de val van het communistische regime in 1991 veranderde de officiële naam van het paleis in ‘Presidentieel Paleis’ maar iedereen bleef gewoon de naam ‘Paleis der Brigades’ die het gebouw 45 jaar lang had gedragen, gebruiken. De bestemming veranderde niet wezenlijk: er waren bijeenkomsten, en feesten in het paleis, zoals het traditionele decemberbal van de president en zijn vrouw.
De Albanese regering had de leden van de ’koninklijke familie in ballingschap’ in 2002 toegestaan naar Albanië terug te keren. Koning Zog was overleden, zijn hoogbejaarde echtgenote Geraldine leefde echter nog en kwam met haar zoon Leka I, diens echtgenote Suzan en haar kleinzoon Leka II naar Tirana. De regering stond niet toe dat ze hun intrek namen in het voormalige Koninklijk Paleis. De familie moest gewoon een villa in Tirana huren.
Wel kreeg kleinzoon Leka II bij zijn huwelijk toestemming om een dag lang het paleis te gebruiken als trouwlocatie. Op 8 oktober 2016 sloot de burgemeester van Tirana, Erion Veliaj, het huwelijk van prins Leka II met de bekende actrice Elia Zahari. De afwezigheid van koninklijk bezoek in het paleis gedurende bijna tachtig jaar werd in een keer goedgemaakt door 500 huwelijksgasten, die deels van koninklijke komaf waren. Het ging echter niet om belangrijke nog regerende Europese vorstenhuizen, die wel waren uitgenodigd maar het massaal lieten afweten (met uitzondering van de moeder van de Spaanse koning en de echtgenote van de Marokkaanse koning). Ook de Nederlandse koninklijke familie was afwezig. De koninklijke bezoekers uit de hele wereld waren vooral afgezette vorsten en prinsen uit kleine prinsdommen zoals Liechtenstein en Luxemburg.
Schrijver Ilja Leonard Pfeiffer neemt in zijn roman Grand Hotel Europa het bestaan van de verarmde, vooroorlogse en in ballingschap verkerende Balkan-adel grandioos op de hak. In hoofdstuk 26 ‘De uitvaart van Europa’ beschrijft hij de begrafenis van de voormalige eigenaresse van Grand Hotel Europa, een oude gravin, waarbij onverwacht een bont gezelschap van ooit beroemde zangers, filmsterren en onbekende adellijke personen uit kleine prinsdommen komt opdraven.
Onder hen ook ‘Leka, van het huis Zogu, een zoon van Achmed Muchtar Bey, de eerste en enige koning van Albanië en een Hongaarse gravin’. Onbetwiste eregasten op het huwelijk van ‘prins’ Leka II waren de voormalige keizerin van Iran, Farah Diba en oud-koningin Sofia van Spanje. Er waren weinig Albanese gasten uitgenodigd voor deze ceremonie, al waren vertegenwoordigers van de officiële religies van Albanië prominent aanwezig.
De tuinen van het paleis
Ik denk niet dat de Wie is de Mol deelnemers overdag in de paleistuinen hebben rondgedwaald; een gemaskerd bal laat zich niet zo goed combineren met lange wandelingen. Ik heb wel een hele middag rondgelopen in de enorme tuinen en paleistrappen, beelden, de speciale kapel voor de katholieke koningin Geraldine, de tennisbaan en wandelpaden verkend. Tirana heeft niet veel groen. Het Grote Park naast het kunstmatige meer, dat grenst aan de paleistuinen, is een van de weinige groene longen waarover de stad beschikt. Als de paleistuinen permanent opengesteld worden voor wandelaars komt er een derde aan oppervlakte van het Grote Park bij.
Alles rondom het paleis en in de uitgestrekte paleistuinen is vervallen en toont ernstig achterstallig onderhoud. Een leger tuinarchitecten en tuinpersoneel heeft hier voor jaren meer dan genoeg werk. Ik ben ontzettend benieuwd of het Albanese renovatieproject het voor elkaar kan krijgen het Pallati i Brigadave en omgeving in tien jaar om te toveren tot een belangrijke toeristische attractie in Tirana.
Benieuwd naar hoe de villa van Enver Hoxha eruitzag? Lees de blog hier.
One Reply to “Finale: De laatste voetstappen van De Mol in Albanië……”