Ik houd van klederdrachten. Als kind op de Veluwe al. Mijn moeder kocht zaterdags op de Apeldoornse markt vis bij een kraam uit Spakenburg en ik kon mijn ogen niet afhouden van die stevige vrouwen met hun geruite rokken en schorten en bonte gesteven jakken. Later, als student op vakantie in de Balkan, was ik dol op weekmarkten waar boeren uit de streek hun producten verkochten; in mijn herinnering was dat één feestelijke parade van bonte kostuums. Albanië had ook mooie klederdrachten. Tijdens het communisme liepen oudere vrouwen nog vaak in traditionele kleding; niet in Tirana, wel in kleinere steden en op het platteland in het noorden. Beeldschoon en fotogeniek, die groepen vrouwen die in witte rokken en blouses met rode gestreepte schorten op het land werkten.
De Nederlandse schrijver Den Doolaard reisde in 1931 in Noord-Albanie en schreef daarna een beroemd geworden boek over de bloedwraak, De Herberg met het Hoefijzer (1932). Hij fotografeerde tijdens zijn verblijf ook, o.a. vrouwen in xhubleta’s. De foto van de jonge bruid in xhubleta die onderweg was naar haar bruidegom inspireerde hem voor één van de hoofdpersonen uit het boek, Katharina. Die foto stond zijn hele leven lang op zijn schrijftafel.
Begin van de jaren negentig liep ik door de oude Ottomaanse bazaar van Kruja. Ik was er eerder geweest; toen waren er alleen fabriekskelims en souvenirs in staatswinkels te koop. Wat een metamorfose! Overal bloeide het particulier initiatief. Veel antiekwinkeltjes met de prachtigste oude kostuums, sieraden en meubels. Alle Albanezen wilden blijkbaar graag van hun oude spullen af om nieuwe te kopen in Italie en Griekenland.
In die bazaar zag ik mijn eerste xhubleta hangen. Een heel merkwaardig kledingstuk: een golvende, klokvormige rok gemaakt van vele banen dikke stugge zwarte wol. Hij was loodzwaar en je moest ‘m dragen met twee riemen over je schouders. De rand van de rok was afgezet met een witte rand en door de specifieke vorm van de banen werd de fraaie klokvorm vooral zichtbaar in het achterste gedeelte.
Bij de xhubleta hoorde een brede grijze ceintuur met geborduurde abstracte figuurtjes in vele kleuren. De verkopers in Kruja vertelden me dat deze traditionele kleding vroeger werd gedragen door vrouwen uit de afgelegen bergdorpen van Noord-Albanie (Malësia e Madhe), Kosovo en Montenegro. Had ik toen maar een xhubleta rok met ceintuur gekocht… Ze waren authentiek, echt gedragen en betaalbaar; maar ik had niet zo veel geld en vond 100 dollar duur. Nu zijn ze heel zeldzaam en onbetaalbaar. De Bazaar van Kruja werd snel een populaire bestemming en overspoeld met toeristen die iets exclusiefs wilden hebben.
Xhubleta’s niet in museum te zien
In de periode erna werden steeds meer etnografische musea in gerestaureerde traditionele museumhuizen geopend, in steden zoals Shkodra, Kruja, Berat, Gjirokastra, Fieri, Elbasan, Vlora en Rubik. Die toonden meestal een kleine regionale collectie gebruiksvoorwerpen, met een of twee stijlkamers met de klederdrachten uit die streek op etalagepoppen.
Ik heb ze allemaal bezocht, waarbij het me opviel dat er amper xhubleta’s te zien waren. De dorpen in de afgelegen bergstreken waar de xhubleta vroeger massaal werd gedragen zijn te klein voor een museum, maar ik had toch wel verwacht dat er een xhubleta’s collectie in het Osa Kuka museumhuis in Shkodra te zien zou zijn. Ik vroeg de directeur van het Marubi museum in Shkodra, waar honderden foto’s van deze bijzondere dracht te zien zijn, hoe dat kwam. Hij meldde dat kostuums uit het noorden al jaren in de opslag lagen en er geen geld voor goede conservering, opbouw van een collectie en tentoonstellingen in een museum was. Ook Tirana kent geen nationaal etnografisch museum of nationaal kostuummuseum.
Er zijn twee evenementen waar men de xhubleta’s live kan bewonderen: het Llogu i Bjeshkëve festival, dat elk jaar in de tweede week van augustus gehouden wordt in Lëpusha, Kelmend. Jonge meiden die gaan trouwen dragen een xhubleta en houden een soort missverkiezing. De tweede evenement is het Gjirokastra Folkore festival die begin mei wordt gehouden waar vrouwen uit het noorden in hun xhubleta’s volop te bewonderen zijn.
Vanaf 1991 verschenen wel telkens delen Geschiedenis van de Albanese klederdracht/ Veshje Shqiptare, een mooie serie boeken met goede kleurenfoto’s. Prof. dr. Aferdita Onuzi van het Etnografisch Instituut van de universiteit van Tirana was de samensteller van dit wetenschappelijk verantwoorde project. Er verschenen tot nu toe vier delen. Ik had lang naar deel vier uitgekeken, daarin zouden de klederdracht van de noordelijke bergprovincies behandeld worden; de Mirdita, de Malesia e Madhe, Shkodra. Dus ook de xhubleta. In 2017 kocht ik deel vier en zag tientallen foto’s van xhubleta’s en las verklaring over de mogelijke herkomst.
Je kunt in het Marubi Fotomuseum in Shkodra foto’s van xhubleta’s bekijken, je kunt erover lezen in boeken, je kunt ze – voor veel geld kopen in toeristenwinkels maar ze goed bekijken en bestuderen in een museum kan niet. Heel merkwaardig want de Albanese regering vindt de xhubleta zo’n uniek en essentieel onderdeel van het nationale erfgoed dat de minister van Cultuur, Elva Margarita, zich inzette om de xhubleta op de Unesco erfgoed lijst te krijgen. Het jaar 2019 werd daarom uitgeroepen als ‘Het nationale xhubleta jaar’. De ambassades hebben ook aandacht aan de xhubleta gegeven in dit jaar tijdens de viering van de nationale bevrijdingsdag op 28 november. Ze werden ook getoond bij de bijeenkomst die de Albanese ambassade in november 2019 hield.
Een paar Albanese vrouwen waren verontwaardigd dat de antieke xhubleta’s zonder restrictie aan buitenlandse toeristen en musea verkocht werden en niet in Albanese musea te zien waren. Ze besloten dan maar zelf als particulier geld te steken in het bijeenbrengen van een collectie traditionele xhubleta’s.
Ik schreef in mijn blog al over Diella Losi die in haar visrestaurant Trandafili Mistik in Lezha haar eigen familie xhubleta’s in vitrines tentoonstelt.
Twee vrouwen uit Tirana, Linda Spahiu en Lukjeta Dano, hebben elk apart tientallen xhubleta’s van de verkoop naar het buitenland gered en bijzondere exemplaren aangekocht. Ze zitten nu met de handen in het haar want ze hebben beide de grootste moeite om hun collectie goed te conserveren en aan geïnteresseerden te laten zien.
Bezoek aan collectie
Op een zonnige julidag, twee jaar geleden, bracht ik een bezoek aan Luljeta Dano. Ze is schrijfster en documentairemaker en heeft veel gepubliceerd over de xhubleta. Ze is expert in het analyseren van de antieke symbolen op de brede ceintuurs en weet alles van de zilveren filigrein sieraden die de vrouwen bij de xhubleta droegen. Ze nam me mee naar haar opslagruimte in de wijk Blloku in Tirana. Ik heb jaren in een museum gewerkt en weet wel wat van voorwaarden voor conservering en schrok nogal. Een klein volgepropt magazijn zonder goede airco met laden vol xhubleta’s. Geen ideale omgeving om oude wollen kleding te bewaren.
Luljeta vertelde enthousiast en beeldend over haar xhubleta’s en ik hing aan haar lippen. Ze heeft in de loop der jaren zo’n zeventig oude exemplaren verzameld en ook heel veel losse onderdelen ervan, zodat je het hele maakprocédé kunt bestuderen. Ze is ervan overtuigd dat de Albanese xhubleta kenmerken vertoond van zowel de Illyrische cultuur als het pre-Illyrische tijdperk (door de archaïsche en stijve vorm van de xhubleta).
Volgens buitenlandse en Albanese geleerden vertoont de xhubleta overeenkomsten met de oude kleding van Knossos op Kreta, dus nog van vóór de klassieke oudheid. De Albanese xhubleta vertoont ook gelijkenis met beeldjes uit de bronstijd (de terracotta van Klicevac in Bosnië). Ook zijn vergelijkbare vormen te vinden in het Musée de l’Homme in Parijs en in het British Museum, bronzen beeldjes die een dansende vrouw voorstellen.
Wat zou het mooi zijn als het Nationaal Museum in Tirana een xhubleta-tentoonstelling zou organiseren. Met workshops voor studenten van de modeacademie zodat je met behulp van de oude patronen ook moderne xhubleta’s zou kunnen maken. Een permanent National Kostuum Museum in Tirana zou natuurlijk nog veel beter zijn. De schitterende kostuums van het land verdienen het. Maar voorlopig is dat allemaal niet aan de orde.
Misschien helpt het als de Unesco besluit de xhubleta op haar erfgoedlijst op te nemen. Dat heeft in de Unesco-steden Gjirokastra en Berat in 2005 ook heel veel resultaat opgeleverd, via investeringen door buitenlandse erfgoedinstellingen.
Comments