(Albanees: Festivali Folklorik Kombëtar i Gjirokastrës)
Folklore toen…
Toeristen die Albanië bezochten in de communistische jaren werden altijd getrakteerd op een of meer optredens van Albanese folklore-groepen. Die kwamen in de zomer naar de hotels in Durrës waar buitenlandse groepen logeerden en traden op in de open lucht, op het grote dakterras. Ik kan me goed herinneren dat Nederlandse reizigers het na een lange dag vermoeiende politieke excursies en bezoeken aan fabrieken en landbouwcoöperaties heerlijk vonden om zich na het diner te laten vermaken.
Deze optredens leken in niets op onze folklore zoals klompendansen op jaarmarkten en amateur-volksdansgroepen. We zagen professionele staatsensembles, met goed opgeleide dansers. Hun met veel goud geborduurde kostuums waren overweldigend en ze gaven een perfect geregisseerde voorstelling. De musici speelden fantastisch op ons onbekende muziekinstrumenten. Na afloop nodigde het gezelschap ons altijd uit voor een groepsdans. Natuurlijk deed iedereen van de groep mee, ook de sceptici die thuis hun neus ophaalden voor een volkse polonaise.
Ik hoorde bij elk bezoek enthousiaste verhalen over het Folklorefestival van Gjirokastra, dat eens in de vijf jaar werd gehouden, met traditionele muziek, kleding en dans uit Albanië. Er kwamen ook groepen uit de diaspora en door Albanezen bewoonde landen in de Balkan en Zuid-Italië. Het eerste Nationale Folklorefestival werd in 1968 gehouden in Gjirokastra, om de geboortedag van partijleider Enver Hoxha en inwoner van de stad te vieren. Het festival werd daarna elke vijf jaar georganiseerd. De crème de la crème van de nationale ensembles trad dan in Gjirokastra op, een hele eer, om op dat grote podium onder een koepel in de oude burcht te staan.
Daar wilde ik ook wel een keer naar toe. Maar het kwam er steeds niet van. Tot het te laat was. Het laatste festival was in 1988. In 1991 viel het regime, een chaotische periode begon, de beste zangers en dansers van de staatsensembles begonnen in het buitenland een nieuwe carrière. Het Folklore Festival van Gjirokastra was met het communisme verdwenen en zou wel nooit meer terugkomen. Dacht ik.
Mijn eerste Folklorefestival
In september 2000 was ik in Albanië en hoorde toevallig dat er na tien jaar weer een Folklorefestival zou worden georganiseerd in Gjirokastra. In 1995 was er weliswaar een festival geweest in Berat maar dat was eenmalig. Men keerde uiteindelijk terug naar de stad met de traditie.
Ik regelde via een vriendin een kamer bij particulieren (het voormalige staatshotel Cajupi en de paar particuliere hotels zaten al helemaal vol folkloregroepen) en nam een minibusje van Tirana naar Gjirokastra.
Mijn laatste bezoek aan de stad was in 1994 geweest en toen was de verwaarlozing van de stad ten opzichte van de jaren tachtig goed te zien. Het piramide-oproer van 1997 daarna was desastreus voor Gjirokastra geweest.
Een deel van de vernielingen was gelukkig hersteld. Toch kon je goed zien dat de schoonheid van de oude historische binnenstad door slecht onderhoud was aangetast. De historische muren van de oude burcht die hoog boven de stad uittorent stonden er natuurlijk nog maar marmeren trappen waren verbrokkeld en de enorme metalen koepel op de burcht – jarenlang het symbool van het folklore-festival – stond er wat armoedig bij. De terugkeer van het festival was echter een goed teken.
Het festival bijwonen was een geweldige ervaring. Het allerleukste waren de repetities overdag, omdat er groepen uit het hele land bij elkaar kwamen, oprechte amateurs en semi-professionele groepen door elkaar, die in de middagzon repeteerden, grappen maakten en eindeloos met elkaar praatten en koffie dronken. Het ging er volgens mij een stuk minder professioneel aan toe dan in de tijd van de strak geregisseerde staatsensembles.
Ik probeerde zoveel mogelijk groepen en hun kostuums te fotograferen. Ik was een van de weinigen met een camera. Het was de tijd van de fotorolletjes. Voor de zekerheid had ik zes rolletjes gekocht (met elk 36 opnamen). Dat zou toch zeker genoeg moeten zijn!
Na anderhalve dag was ik er bijna doorheen, ik wilde alle kostuums fotograferen, iedereen wilde graag op de foto, het gouden licht van de late namiddag maakte iedereen beeldschoon, de muren van de burcht en de Lunxheri bergen op de achtergrond waren zo fotogeniek…
Ik was helemaal verrukt van al die prachtig geklede dansers uit het hele land die liepen te paraderen en muzikanten die aan het spelen waren op de burcht. Ik sprak net genoeg Albanees om te vragen waar ze vandaar kwam en hoe alle onderdelen van hun regionale kostuums heetten. Ze vertelden me dat het moeilijk was geweest om genoeg goede outfits voor hun optreden te vinden. Veel kostuums van de groepen waren gestolen of verkocht en dan moesten ze een nieuw kostuum maken van een slechtere kwaliteit stof. Vaak ontbraken de juiste wollen sokken en speciale schoenen. Maar dat gaf niet. Ze waren hier en gingen ’s avonds voor elkaar, het publiek en de TV hun uiterste best doen.
Ik heb de volle drie dagen genoten van het eerste echte Gjirokastra festival na de transitie. Elke avond na het diner vertrok ik met mijn gastvrouw en haar dochter naar de optredens in de burcht. Kaartjes kopen hoefde niet, iedereen was van harte welkom en de TV registreerde het gebeuren live. Er waren die eerste dagen vooral inwoners van Gjirokastra, geen buitenlands toeristen, geen fotografen, alleen een Duitse folklore-liefhebber. Na afloop trokken de groepen allemaal naar het centrum van de oude stad en traden voor elkaar op. Het was feest.
Recente folklorefestivals
In 2009 was ik in het najaar twee dagen in Gjirokastra en zag tot mijn verbazing dat er tijdens mijn verblijf weer een Folklorefestival was. De vijfjaren-cyclus was blijkbaar doorbroken. Ik was met een groep op een wandelreis (Met schrijfster Tessa de Loo door de Albanese bergen in de Voetsporen van Lord Byron, daarover schrijf ik nog wel eens). Andere verplichtingen en weinig tijd dus om naar de repetities s’ middags te gaan. Een half avondprogramma lukte maar net. Gelukkig waren de straten na afloop van het programma vol met feestende dansers en musici en zond de TV alle optredens uit. Het festival was zeer druk bezocht en de sfeer was uitgelaten en zeer feestelijk. Eén grote verbroedering tussen mensen uit alle delen van het land en de Albanese diaspora, kon het maar altijd zo zijn…
Ook nu waren er nog weinig buitenlandse toeristen, ondanks de Unesco wereld erfgoed status die in 2005 aan Gjirokastra verleend was.
Ik onderdrukte met veel moeite een nostalgisch verlangen naar dat spontane en rustige eerste festival, dat zo schattig kleinschalig was, met s’ avonds 150 bezoekers die gratis toegang kregen, alleen lauwe blikjes cola, amper reclame (alleen voor mineraalwater uit Glina herinner ik me). De editie 2009 was een stuk drukker en dat was maar goed ook. Er konden echt nog veel meer mensen bij.
Zo’n festival was een fantastische reden voor toeristen om naar Gjirokastra te komen, waar huizen en straten gerenoveerd werden en waar men hard werkte aan het vergroten van de hotelcapaciteit.
De laatste, tiende versie van het Folklorefestival werd gehouden in mei 2015. Daar was ik niet bij. Voor dit blog keek ik voor de aardigheid op internet of het festival in dat jaar al een eigen website had (nee), of er foto’s en filmpjes van de optredens waren gemaakt (ja, honderden, geplaatst op Facebook) en of de uitslag van de competitie ergens stond (nee).
Bij het bekijken van die tientallen foto’s viel mij iets op. Ik zag smartphone’s in beeld verschijnen. In 2000 had niemand op het festival een camera; in 2009 waren professionele fotografen en toeristen met een statief bezig om de podium-optredens vast te leggen. Vanaf 2015 maakten Albanees zelf foto’s van de groepen en elkaar.
Festivaljaar 2021
Vanwege de Corona-pandemie werd de elfde editie van het festival in mei 2020 verplaatst naar 1-8 mei 2021. Dus iedereen heeft nog een kans om tijdens een volgend bezoek aan Gjirokastra te genieten van unieke Albanese folklore, dansen op straat en warme verbroederingsfeesten. Ik hoop van harte dat corona dan voorbij is, dat het heel druk wordt en dat alle hotels vol zitten. Dat geldt ook voor veel meer interessante Albanese festivals die er de afgelopen jaren zijn bijgekomen zoals de jaarlijkse Sofra Dardane (juni, Bajram Curri), Oda Dibrane (oktober, Peshkopi), Logu i Bjeshkeve (augustus, Kelmendi) en het Cham Dance Festival (zomer, Saranda).
Ik heb de filmpjes uit 2019 van de eerste drie festivals (het Cham Dance Festival is house, geen folklore) bekeken en het viel me op dat heel veel Albanese jongeren meedoen. Nationale folklore, traditionele muziek maken en samen in prachtige kostuums de nationale dansen opvoeren is niet oubollig of stom, het is hot en springlevend. Groepen bloedmooie meiden, vol in de make-up, met ruisende rode rokken die samen met stoere jongens, strakke coupes, bedekt door de traditionele ‘plis’, met witte vilten broeken enthousiast dansend op straat voorbij komen.
Geweldig!