Het vrouwenmuseum van Elsa Ballauri in Tirana

Tirana heeft toeristen steeds meer bijzondere plekken te bieden. Zoals de particuliere collectie vrouwenkleding, sieraden, gebruiksvoorwerpen en portretten van Elsa Ballauri, die te bezoeken is in een privé-appartement. Ik was afgelopen zomer in Tirana en nam er een kijkje.

Wie is Elsa Ballauri? Een zeer bekende vrouw in Albanië: journaliste, activiste, onvermoeibaar strijdster voor mensenrechten en vrouwenrechten. Ze spreekt zich al jaren duidelijk uit tegen het veel voorkomende geweld tegen vrouwen in Albanië. Daar is veel moed voor nodig. Ik kende Elsa van de Albanese TV;  de vele nieuwszenders en talkshows weten haar altijd te vinden omdat ze haar opvattingen heel duidelijk kan verwoorden. Bovendien is ze mooi en fel en voor de duvel niet bang. Ze durft zich met allerlei taboe onderwerpen bezig te houden. Een dappere Albanese feministe dus!

Ik kreeg een uitgebreide rondleiding door de vertrekken van het door haar als een museum ingerichte appartement. Een paar weken na mijn bezoek sprak ik haar nog een keer uitgebreid tijdens een lunch in Tirana.

Verzamelen als passie

Elsa woont in Tirana. Ze komt oorspronkelijk uit de zuidelijke stad Korça. Haar vader Robert Ballauri (1925-2006) was een prominente filatelist en verzamelaar, die ook bekend was buiten Albanië. Vanaf 1998 publiceerde hij het tijdschrift Koleksionisti van de Vereniging van Verzamelaars van Albanië, met artikelen over postzegels, munten en ansichtkaarten.

Elsa was net als haar vader een gepassioneerd verzamelaar; zij legde echter een verzameling aan van voorwerpen uit haar eigen leven en dat van haar – voor het communisme – gegoede familie. Alle objecten in het Vrouwenmuseum komen uit de Ballauri familie, van haar grootmoeders sieraden tot tekeningen van haar vader. Veel kostbaarheden uit de periode voor de Tweede Wereldoorlog, eigendom van haar familie en met veel zorg bewaard, tonen een andere wereld dan die van het communisme. Samen met de typische gebruiksvoorwerpen van het communisme (die veel Albanezen na 1991 meteen weggooiden en vervingen door moderne spullen) geven ze een aardig beeld van het leven van vrouwen in de Albanese samenleving in de twintigste eeuw.

Onderscheiding

Elsa liep al heel lang rond met het plan om haar privé-collectie aan een breder publiek te tonen. Tien jaar geleden kreeg ze de kans om dat idee te realiseren. De Deense regering deelde in 2013 onderscheidingen uit aan 100 vrouwen uit 100 landen, verspreid over de hele wereld. Deze  “Women’s Torch” of in het Albanees “Pishtari i Grave” was een ere-onderscheiding die in elk land  aan één vrouw werd toegekend. Elsa: “In Albanië won ik de prijs. Binnen 24 uur moest ik drie beloften doen, die ik achtereenvolgens moest waarmaken”. Eén van deze toezeggingen was de opening van een Vrouwenmuseum. 

Elsa: “Ik begon toen aan een moeilijke klus. Ik wilde graag een museum openen voor en over de Albanese vrouw, haar geschiedenis, dagelijkse leven en emancipatie. Het probleem was echter dat een groot deel van die vrouwenlevens in archieven zijn beschreven. Ik probeerde met het Vrouwenmuseum die archiefdozen te openen en de verhalen van vrouwen te vertellen. Dat lukte. Ik vond vrienden waarmee ik het museumplan kon opzetten”.

Persoonlijke collectie

Het “Muzeu i Grave “ (Vrouwenmuseum) werd geopend in 2021 en is gevestigd in een drukke straat in het centrum van de hoofdstad Tirana. Op ongeveer 100 m2 kun je via Elsa’s huismuseum, door voorwerpen, documenten en installaties veel te weten komen over het leven van vrouwen in Albanië.

Elsa: “Het is mijn persoonlijke collectie, waarbij elk voorwerp authentiek is. Ik probeer wel het verhaal van Albanese vrouwen chronologisch te laten zien; begin bij vrouwen in de oudheid en ga via de late middeleeuwen, de renaissance, de onafhankelijkheid, de jaren twintig en dertig, de Tweede Wereldoorlog, gevolgd door de periode van de dictatuur 1945 – 1990 en de periode na het einde van het communisme.
Ik toon kleding en persoonlijke familiebezittingen, zoals tassen en hoeden uit de jaren ’20 en ’30, die bijzonder zijn voor wie het Albanië uit die periode niet zo goed kent. Ik verzamelde ook antieke sieraden van vrouwen uit de Zadrima en uit de stad Shkodra in het noorden van Albanië.

Elsa: “Het katholieke noorden heeft een bevolking die geïsoleerd was omdat ze zich niet tot de islam had bekeerde, en dit zorgde ervoor dat ze veel tradities in stand hielden en veel kleding en sieraden uit de periode van vóór de Tweede Wereldoorlog, vóór het communisme, bewaarden.
In het islamitische midden van het land en het orthodoxe zuiden waren de vrouwen geëmancipeerder. De eerste school voor vrouwen in Korça werd geopend in 1891.

In de jaren 1920 en 1930 werden veel vrouwen actief in het openbare leven. De zes zusters van premier – en later koning – Zog speelden daarin een prominente rol: Senije was voorzitter van het Albanese Rode Kruis, Ruhije hield zich bezig met onderwijs en vrouwenemancipatie, Myzeje met kunst en cultuur en Maxhide stimuleerde toerisme en sport.

Elsa heeft ook voorwerpen verzameld die vrouwen na de Tweede Wereldoorlog gebruikten: “In die tijd leden de vrouwen meer dan de mannen, omdat een vrouw zowel goed partijlid als modelarbeidster moest zijn, terwijl ze tegelijkertijd ook de verantwoordelijkheid voor het gezin had. Het communisme gaf vrouwen zogenaamd dezelfde vrijheid als mannen. maar die gelijkheid was  een wassen neus, slechts een politieke leus.

In Elsa’s vrouwenmuseum hangt een indrukwekkende fotowand van tientallen vrouwen die zwaar hebben geleden onder de communistische dictatuur. Schrijfsters, wetenschappers, religieuzen en kritische intellectuelen als Musine Kokolari en Sabiha Kasimati werden vervolgd, gevangengezet, geïnterneerd, vermoord: deels vanwege hun ideeën, deels vanwege hun achtergrond of familie.

Tradities

Elsa laat ook zaken in het museum zien waarover ze zich druk maakt op TV en in de pers: tegen misbruik van vrouwen en voor het recht op seksuele geaardheid voor mannen en vrouwen. De zender Euronews interviewde haar in 2021 over een onderzoek van het Albanese Bureau voor de Statistiek INSTAT. Daaruit bleek dat 53% van de vrouwen in Albanië minstens één keer in hun leven te maken krijgt met misbruik en dat 47 % van de respondenten van mening was dat vrouwen misbruik moeten tolereren om het gezin bij elkaar te houden. Elsa vond deze cijfers zeer zorgwekkend en pleitte voor maatregelen om de veiligheid van vrouwen te verbeteren.

Elsa Ballauri: “Vrouwen schamen zich om er iets van te zeggen vanwege de zeer traditionele mentaliteit van onze samenleving. Noodzakelijke veranderingen hadden allang  doorgevoerd moeten zijn. De instanties en autoriteiten in Albanie doen niet genoeg. We kunnen niet alleen vertrouwen op het aannemen van wetten want de uitvoering ervan is minstens zo belangrijk. In Albanië vertrouwen de burgers de regering of het rechtssysteem niet; we hebben een zwak en bevooroordeeld rechts- en politiesysteem met een klimaat van corruptie.  Dat is schadelijk is voor vrouwen en burgers die slachtoffer zijn van misbruik. De lockdown door het coronavirus heeft het huiselijk geweld in Albanië enorm doen toenemen. De pandemie heeft de misdaad beperkt, maar heeft huiselijk geweld en drugsgerelateerde misdrijven aangewakkerd.

Schandaal

Elsa Ballauri werkte in 2014 mee aan de film SkaNdal, de eerste lange Albanese documentaire over de opkomende LGBT-beweging in dat land. Het vertelt het verhaal van een beweging die, ondanks grote tegenwerking, doorbrak en LGBT-mensen in Tirana voor het eerst bij elkaar bracht, dappere en inspirerende individuen van wie de rechten nog steeds onzeker zijn. De film was een eerbetoon aan de mensen die werden vervolgd en geen bestaan hadden onder het communisme, en een openlijke oproep tot steun aan degenen die zich nog steeds verbergen en bang zijn. De titel van de film bestaat uit twee Albanese woorden SKA (non) NDAL (stop) die deze boodschap en oproep vertegenwoordigen. Regisseurs waren twee jonge Albanezen, Elton Baxhaku en Eriona Cami, filmmakers van het nieuwe Albanië van na 1991. (de documentaire staat integraal en met Engelse ondertitels op YouTube)

SkaNdal werd op veel filmfestivals vertoond. Ik zag ‘m in Den Haag tijdens het jaarlijkse Eastern Neighbours Film Festival (ENFF). Na afloop vertelden in Nederland wonende Albanezen en Kosovaren geëmotioneerd over het supergeheime leven dat ze tijdens het communisme en ook nog in de jaren daarna moesten leiden.

Fotobijschrift: affiche die deel uitmaakte van een serie van vijf postzegels die na de onafhankelijkheid van Albanie in 1912 werd gedrukt (in Italië). Essad Pasha Toptani, een oerconservatieve landeigenaar uit Tirana, die minister in de nieuwe regering werd, weigerde de verspreiding van deze postzegel ‘omdat er een vrouw op stond’

Vrouwenmuseum bezoeken?

Maak een afspraak met Elsa Ballauri voor een rondleiding  (tel 00355 68 202 3950/ el.ballauri@gmail.com Openingstijden zijn maandag t/m vrijdag 10 – 17 uur en zaterdag van 10 – 16. Zondag gesloten. Het museum bevindt zich aan de Rr. “Myslym Shyri”, Pallati 44, sch. 4/37. Tirana