In een van mijn vorige blogs schreef ik over de museumstad Gjirokastra en de prachtige Ottomaanse huizen die gerestaureerd zijn nadat de stad in 2005 op de Unesco erfgoedlijst kwam. Ook het afgebrande en recent herbouwde geboortehuis van Albanië’s bekendste schrijver Ismail Kadare hoort daarbij. Je moet dat huis zeker bezoeken als je in Gjirokastra bent!
Het appartement in het centrum van Tirana waar hij met zijn vrouw Helena en twee dochters lang heeft gewoond is een stuk interessanter. Van 1974 tot 1990 woonde hij hier. Zijn belangrijkste boeken zijn er ontstaan. In 1990 vluchtte hij naar Parijs, een omstreden en veel bekritiseerde beslissing; daarna woonde hij afwisselend in Parijs en Tirana, in een luxe appartement in de prestigieuze Skytower. Zijn oude appartement in Tirana is nu ingericht als museumhuis. Leuk om te bezoeken als je in Tirana bent, het ligt in het centrum vlakbij andere bezienswaardigheden.
Het exterieur
Het museumhuis staat aan de Rruga e Dibrës, achter het Nationaal Museum, hartje centrum. Kadare woonde in een royaal appartement in een speciaal woonblok dat tussen 1972-1975 gebouwd werd door de architect Maks Velo. Het complex werd ook wel ‘het huis met de kubussen’ genoemd.
De twee appartementen op de tweede verdieping hadden als enige in het blok twee grote luxe suites die bestemd waren voor de twee belangrijkste schrijvers van die tijd: Dritero Agolli en Ismail Kadare. Ze konden elk over ongeveer 150 m2 oppervlakte beschikken, een ongekende luxe voor die tijd (en ook nu nog uitzonderlijk groot). Kadare en Agolli woonden in feite in twee appartementen, met een openstaande tussendeur.
Toen Kadare in 1990 naar Parijs vertrok heeft hij het ene appartement (woonkamer, studio) met boeken en al afgesloten achtergelaten. Het andere deel hebben zijn moeder en zuster betrokken. Zijn zuster heeft er bijna 30 jaar gewoond, tot het een museumhuis werd.
Architect Maks Velo werd overigens een paar jaar later – in de politiek roerige periode vanaf 1974, met harde campagnes tegen modernisme en decadentie a la de Chinese revolutie – bekritiseerd als een veel te modernistisch architect. Hij past niet in het communistische model en werd veroordeeld tot tien jaar werkkamp in het beruchte kamp Spaç.
Ik bracht vlak na de opening in de zomer van 2019 een bezoek aan het museumhuis van Kadare en kon de ingang moeilijk vinden door de vele bouwwerkzaamheden. De Rruga e Dibres was ooit een levendig deel van het oude Tirana, maar is bijna geheel afgebroken om plaats te maken voor nieuwe hotels en appartementen. Alleen dit appartementenblok van Maks Velo blijft staan, een wonder, gezien de afbraak van andere belangrijke panden. Blijkbaar heeft het stadsbestuur toch ingezien dat het huis van de schrijver belangrijk cultureel erfgoed voor Tirana is.
Het interieur
De welbespraakte en goed geïnformeerde rondleidster vertelde alles over de geschiedenis van het huis en vooral over de inrichting. Het appartement was 30 jaar afgesloten geweest en min of meer in de oude staat bewaard gebleven. Dat zie en voel je ook. De tijd heeft stilgestaan. Op het balkon staat nog een socialistisch realistisch kunstwerk (vandaar heb je een mooi uitzicht op het park).
Het huidige interieur is zorgvuldig ingericht door een team van Italiaanse en Albanese architecten en ontwerpers. Er zijn veel originele kenmerken bewaard gebleven, waaronder de houten kozijnen en de airconditioning, prachtige boekenkasten die op maat gemaakt zijn, mooie houten lambrisering.
Het museumhuis is deels ingericht met originele meubels van meubelfabriek Misto Mame. Alle Albanezen die het konden betalen hadden destijds interieurs met meubels van Misto Mame. Op de tafels ligt goede documentatie over architect Maks Velo, de meubelfabriek Misto Mame, er hangen oude foto’s van de omgeving van de Rruga e Dibres en passages uit het werk van Kadare die spelen in deze oude buurt.
Het toppunt van luxe is een stenen open haard in de studeerkamer – in die tijd in Albanië ongehoord. De open haard was door geldgebrek nog niet klaar toen het huis bewoond werd. Kadare en Helena vroegen daarom aan iedereen die hen in het nieuwe huis kwam bezoeken of ze een baksteen wilden meenemen en zo kon de open haard na een paar maanden uiteindelijk afgemetseld worden. Op teksten aan de wand staat hoe belangrijk het geluid van de knetterende houtblokken in die open haard voor Kadare was tijdens het schrijfproces…
Er is een kast met interessante persoonlijke documenten in de voorkamer met foto’s, manuscripten, brieven en andere voorwerpen uit Kadare’s leven. Bijzonder is zijn “kleine zwarte boekje” met een lijst van zijn 21 seksuele veroveringen tijdens zijn studie literatuur aan het Gorki Instituut in de Sovjet Unie. De rondleidster vertelde dat Kadare er bij de voorbezichtiging, een paar dagen voor de opening van zijn museum, op stond het boekje op deze pagina opengeslagen te laten.
De voormalige ouderslaapkamer van de Kadare’s is nu balie, receptie en museumwinkel. Het houten tweepersoonsbed uit de Miso Mane meubelfabriek is natuurlijk weggehaald, te prive, maar de houten ombouw is nu boekenkast. Daarin alle boeken van Kadare die nog te koop zijn.
Kadare’s boekverfilmingen
Kadare was ook scenarioschrijver. Twee jonge filmregisseurs, Iris Elezi en Thomas Logoreci, hebben een grote studioruimte ingericht waar je fragmenten uit zijn verfilmde boeken kunt zien en prachtige filmposters in socialistisch realistische stijl kunt bekijken.
Het boek waarmee hij internationaal doorbrak, De generaal van het dode leger, uit 1969, is ook verfilmd. En hoe! Een zeer interessant dossier ligt onder een glazen vitrine en gaat over deze verfilming. De Italiaanse regisseur Luciano Tovoli zou het ijzersterke drama over de Italiaanse generaal, die de lijken van omgekomen Italiaanse soldaten uit de Tweede Wereldoorlog komt opgraven, verfilmen en kreeg toestemming van het regime. De drie hoofdrollen waren voor grote sterren als Marcello Mastroanni (de generaal), Michel Piccoli, Ugo Tognizzi en Anouk Aimee. Een droomcast. De voorbereidingen verliepen moeizaam, Kadare moest als mede-scenarioschrijver voortdurend schipperen en concessies doen.
Begin 1982 zouden de opnamen dan eindelijk beginnen. Locaties, figuranten, catering waren gereed. De filmploeg stond klaar om in het vliegtuig te stappen. Helaas. In 1982 woedde een hevige machtsstrijd in de partij en politbureau na de dood/zelfmoord van Mehmet Shehu. De zieke en paranoia Hoxha wilde geen buitenlandse filmploeg van 40-50 man in het land hebben terwijl er overal liquidaties plaatsvonden.
De filmopnamen op locatie in Albanië werden afgeblazen en de Italiaanse film moest uiteindelijk buiten Albanië opgenomen worden. Hij kwam in 1983 uit. Enkele jaren later is een Albanese versie gemaakt. Ik heb beide films gezien. Ik vond de Italiaanse beter. Mastroanni is een geweldige generaal Ariosto , waarbij de Albanese hoofdrolspeler in de schaduw blijft. Anouk Aimee is de ultieme glamour barones Miafiore. Doodzonde dat die Italiaans-Albanese coproductie mislukte.
Je kunt het hele filmdossier, alle brieven, alle aanpassingen van het scenario in het museumhuis lezen. Smullen. Voor echte filmliefhebbers.
Nobelprijs
Aan de muur hangt een tabel met een overzicht van alle jaren dat Kadare schreef (1954-2018) met de titels van zijn boeken. Hij schreef in Albanië De Brug met de Drie Bogen, Een breuk in April, Kroniek van de Stenen Stad, De Generaal van het Dode Leger, en het absolute meesterwerk over de dictatuur Het Dromenpaleis. Sinds zijn vlucht naar Parijs heeft hij nog wel goede essays (Albanese Lente, 1991) en een aantal goede romans geschreven, maar die zijn vergeleken met de oudere werken wat minder van kwaliteit.
Zijn boekencollectie bestaat uit een ‘openbare’ collectie in de ontvangstkamer met goedgekeurde Albanese literatuur en een ‘privé’-collectie in zijn studeerkamer, met verboden literatuur uit Rusland, Amerika en de rest van de wereld. Kadare was een geprivilegieerd schrijver en kreeg kritiek op de voorrechten die hij genoot in een tijd waarin vele andere intellectuelen leden onder de onderdrukkende communistische overheersing. Zij werden gecensureerd, gevangengezet en zelfs vermoord, terwijl Kadare buiten het land mocht reizen en een relatief gemakkelijk leven leidde.
In de gang staat een ouderwetse rode telefoon. Kadare had grote angst voor de telefoon volgens de rondleidster. Die angst was ontstaan in zijn Russische tijd toen Stalin Pasternak persoonlijk belde en hem verbood om de Nobelprijs te accepteren. Kadare heeft daar een trauma aan overgehouden. Een telefoontje kon immers je hele leven veranderen. Helena Kadare daarentegen was een hartstochtelijk beller.
Meer weten over Tirana? Lees onze blogs, bijvoorbeeld: De kleurrijke gevels van Tirana.