Reizen langs de Vjosa rivier

Ik kende de rivier de Vjosa wel, dacht ik. Vroeger had ik heel vaak het traject Fieri-Gjirokastra gereden, in een bus met toeristen. We reden langs de Vjosa en stopten dan bij een ouderwetse uitspanning voorbij Tepelena die ‘Koud water’ (Ujë i ftohtë) heette, omdat een rivier met ijskoud water uit de bergen kwam. We vulden onze flesjes met koud water, dronken koffie met raki in het cafeetje en keken uit op de rivier. Het stond er altijd vol met vrachtwagens, was ook een chauffeurs-cafe.

Vlak voorbij Tepelena stroomde de Vjosa naar het Oosten, maar een bezoek aan die onbekende regio was uitgesloten voor Nederlandse toeristengroepen.

In de zomer van 1994 maakte ik – voor het eerst sinds het einde van het communisme – een lange tocht per auto naar het Oosten. De vrijheid van reizen was ongekend. Geen beperkingen meer, we konden overal naartoe en stoppen waar we wilden. Een voor mij nog onbekend deel van Albanie lokte. Ik wilde Tepelena, de stad van Ali Pasha  wel eens bezoeken en daarna doorreizen naar de stad Përmet, een stad waar veel muzikanten woonden.

Ik herinner mij de eerste reis van Tepelena naar Përmet langs de Vjosa nog heel goed. We verlieten de vlakte en reden de bergen in. Al snel waren er haarspeldbochten en diepe afgronden. Die schitterende stille blauwe rivier daar in de diepte met zijn brede delta’s was onweerstaanbaar. Ik wilde overal stoppen om foto’s te maken. In de jaren daarna heb ik die route wel vaker gereden. Toch was er steeds de herinnering aan die eerste verrukte blik op de Vjosa rivier.

De Vjosa; de laatste wilde rivier van Europa

De Vjosa-rivier is uniek, ze is een van Europa’s laatste echt wilde rivieren. Over de hele loop – meer dan 270 kilometer – is de rivier niet gekanaliseerd en vrij stromend. Soms door smalle canyons, dan weer breed uitwaaierend met eilandjes tussen het water. In sommige gebieden is de rivierbedding meer dan twee km breed, een levend rivieren-netwerk dat in Europa ongeëvenaard is.

De belangrijkste bron van de Vjosa-rivier ligt op Grieks grondgebied bij het dorp Vouvoussa (de oude naam van Vjosa). De eerste 80 kilometer stroomt de rivier door Griekenland en heet dan Aoos. Vanaf de Albanese grens verandert de naam in Vjosa. De rivier stroomt langs de kleine stadjes Leskovik, Përmet, Këlcyra en Tepelena, buigt dan af naar het westen. Kilometers lang stroomt de rivier door de wildernis zonder dorpen en stadjes; dit meanderende lagere deel mondt uit in een vallei met uitgestrekte wetlands, die leefgebieden zijn voor paaiende vissen en  trekvogels. Ten slotte mondt ze uit in de Adriatische zee net ten noorden van de Narta-lagune: een van de grootste en ecologisch rijkste lagunes van Albanië en aangewezen als natuurreservaat. De Vjosa omvat een totale oppervlakte van 6.700 km² af in Albanië en Griekenland en loost gemiddeld 204 m³ /sec in de Adriatische Zee.

Een toeristische route langs de Vjosa

Per auto rijden vlak langs grote delen van die bijzondere rivier de Vjosa kan en is helemaal geen exclusieve onderneming. Je kunt de Vjosa volgen vanaf de Grieks-Albanese grens bij Leskovik tot de plaats waar ze in de Adriatische Zee stroomt. Onderweg passer je enkele zeer aantrekkelijke stadjes en bezienswaardigheden.

Ik noem de belangrijkste:

Tip 1: Zwemmen in de Vjosa bij Përmet

De Vjosa stroomt langs het bijzondere en rustige stadje Përmet. Er staat een enorm grote steen Guri i Qyteti langs de Vjosa waar je via trappen op kunt klimmen en dan een geweldig uitzicht hebt. Neem een hotelletje, bezoek het leuke centrum met standbeelden uit de Tweede Wereldoorlog, kruidenierswinkeltjes er nog uitzien zoals in oude tijden en kleine orthodoxe kerkjes

Luister in de cafe’s naar de klanken vanPërmets beroemdste inwoner, klarinettist Laver Bariu (toen ik er in 1994 was leefde hij nog en gaf een privé concert; in 2011 was hij te oud om nog op te treden, hij overleed in 2018).

En ga zwemmen in de Vjosa. Ik deed dat, zo vanuit mijn hotel, handdoek en badpak mee, de brug over de Vjosa oversteken en naar beneden lopen, naar de rivier. Het stadsstrand heeft geen voorzieningen, maar wel een zandstrandje en snelstromend en kristalhelder zwemwater en een schitterend zicht op de stad en de bergen.

Tip 2. Bezoek een zijrivier van de Vjosa: de Langarica

Vlak bij Përmet ligt een van de zestien Albanese Nationale Parken, Bredhi i Hotovës. Het is een Nationaal Park dat net voorbij de ingang enkele aantrekkelijke bezienswaardigheden heeft. Je kunt wegzakken in de warmwaterbaden van Benja en lopen over de eeuwenoude Turkse stenen Kadiu-brug. Ook is er een diepe kloof waar de Langarica doorheen stroomt, een wilde zijrivier van de Vjosa. Echte wandelaars trekken een paar uur uit om de kloof in te gaan (goede wandelschoenen zijn nodig vanwege de grote stenen en rotsen), een ruige tocht voor liefhebbers.

Toeristische tip 3: Rijd langs de Vjosa tussen Përmet en Tepelena

Om de wilde schoonheid van de Vjosa rivier in volle glorie te bewonderen kun je het beste de autoweg van Përmet naar Tepelena (of vice versa zoals ik de allereerste keer deed) nemen. Die autoweg loopt bijna voortdurend langs de rivier en je komt door authentieke kleine dorpjes waar je nog boeren met houwelen naar het land ziet gaan…Bijzonder is ook het dorpje Këlcyra halverwege met zijn oude citadel. Hier en in dorpjes in de omgeving met fraaie namen als Mezgoran en Dragot vochten in het voorjaar van 1914 Nederlandse officieren met ongeregelde Albanese troepen – vergeefs – tegen Griekse legereenheden die oprukten vanuit het zuiden (de Nederlandse ‘vredesmissie’ in Albanië).

Toeristische tip 4: Bekijk de Vjosa vanuit Tepelena

Tepelena is een klein stadje op een heuvel waar je vanaf het oude fort van de 19de eeuwse heerser Ali Pasha Tepelena een schitterend uitzicht hebt. Parkeer de auto op het centrale plein en ga het fort binnen. Vanaf de doorgangspoort op de hoek in de muren heb je een schitterend zicht op de Vjosa met enkele oude bruggen.

Vanaf de zuidelijke muur over zie je het hele stroomgebied van de Vjosa en de Drin die bij elkaar komen, met op de achtergrond de bergen.

Toeristische tip 5: Bezoek de Vjosa delta

De Vjosa stroomt naar de Adriatische zee. Die delta is heel dunbevolkt en in het geheel niet toeristisch. In de zomer van 2016 maakte ik een nostalgische ‘In de voetstappen van de Nederlandse vredesmissie tocht’  samen met fotograaf Herman Zonderland. De Nederlandse officieren trokken de rivier de Vjosa over met hun paarden en in een oude houten boot, bij het dorpje Fitore. We slaagden er na vele avonturen en ontmoetingen de oever de lokaliseren op precies dezelfde plek! Het oude houten pontje was er natuurlijk niet meer. Er lag na honderd jaar een verwaarloosde brug uit de communistische tijd en een splinternieuwe brug.

Toeristische tip 6: Raften in de Vjosa rivier

Het is mogelijk om vanuit Përmet een stuk te varen over een rustig deel van de Vjosa. Je boekt een excursie via je hotel of guesthouse en wordt met een busje naar de startplaats gebracht. Na een korte uitleg en het aantrekken van zwemvesten ga je de boten in.

Raften over de Vjosa vereist meer voorbereiding. Rafting-tochten zijn ook zwaarder. Ze beginnen ook in Përmet en  vereisen een training voor mensen die geen ervaring hebben. Op de Vjosa vaar je tussen canyons, langs kleine eilanden en moet je verschillende bochten nemen. Het raften in Vjosa begint in februari en duurt tot november. De trips worden uitgevoerd door gespecialiseerde gidsen. De moeilijkheidsgraad is 3 of 4, wat geen hoog risico inhoudt. Kajakken heeft dezelfde kenmerken als raften, maar het vereist enkele specifieke vaardigheden en een iets andere fysieke voorbereiding.

Zie ook onze excursie:  Raften in het wildwater rivier de Vjosa

De biodiversiteit van de Vjosa

Fauna

De Vjosa-rivier is van Europees en zelfs mondiaal belang, ze vertegenwoordigt een van de laatste intacte grote riviersystemen in Europa en herbergt alle verschillende soorten ecosystemen: van de smalle kloven in het eerste deel tot de brede riviergedeelten in het middelste deel tot de bijna natuurlijke delta aan de Adriatische Zee. Wetenschappelijke kennis over de Vjosa en haar biodiversiteit en processen zoals sedimenttransport of grondwatersystemen is zeer beperkt. De Vjosa is van buitengewoon belang voor verschillende trekvis-soorten, d.w.z. de ernstig bedreigde Europese paling evenals vissoorten zoals de Ohrid en de Pindus modderkruiper. De Vjosa biedt ook een broedplaats voor vogelsoorten zoals de steenwulp, kleine plevier en andere soorten, fungeert als foerageergebied voor de dwergstern, aasgieren en de kleine torenvalk. Het is een belangrijk leefgebied voor de bijna bedreigde otter.

De ongestoorde processen met de enorme sediment-verschuiving leiden tot erosie, waardoor grootschalige, steile rivieroevers ontstaan: broedplaatsen voor duizenden zandzwaluwen, ijsvogels en bijeneters.

Flora

De flora van het Vjosa-ecosysteem is ook indrukwekkend. Een deel van de rivier herbergt een verscheidenheid aan bedreigde endemische plantensoorten. De lagere vallei wordt gekenmerkt door gemengde eikenbossen Het gevlochten riviersysteem kenmerkt zich door grote grindbanken met pionier-vegetatie, eilanden, zijarmen, ossenbogen, vijvers en alluviale bossen met platanen en wilgen.

Om de kenniskloof te overbruggen hebben ongeveer 30 wetenschappers uit 4 landen en met verschillende expertise in april 2017 deelgenomen aan een week onderzoek naar de voorheen bijna onontgonnen Vjosa-rivier in Albanië in het gebied van de geplande Poçem-dam. Alle experts waren verbaasd over de complexiteit en de enorme omvang van het riviersysteem en elke expert vond iets bijzonders bij de Vjosa – soorten, habitat-types, dynamische rivierprocessen – dat allang verloren is gegaan bij alle gereguleerde rivieren in Midden-Europa. Een uitgebreid onderzoeksprogramma van drie jaar is in voorbereiding.

De sociaal-culturele waarde van de Vjosa

Veel Albanese meisjes hebben de naam Vjosa. Die naam blijft erg populair onder Albanese ouders, aangezien Vjosa staat voor schoonheid en ongerepte natuur. De Vjosa neemt verder een bijzondere en cruciale plaats in in het dagelijks leven van de mensen die langs haar oevers wonen. De terrassen bieden de dorpen vruchtbare grond voor landbouwactiviteiten zoals de productie van gewassen en veeteelt. De overvloed en diversiteit aan vis is van vitaal belang voor de economie en het welzijn van lokale vissers.

Het recreatietoerisme op de Vjosa en zijn zijrivieren neemt alsmaar toe, vooral de laatste jaren waarin veel enthousiastelingen activiteiten ondernemen zoals raften, kanoën, kajakken, zwemmen, enz. Er zijn veel kleinschalige bedrijven en nieuwe opkomende eco-toeristische bedrijven opgezet die hun bestaan ​​baseren op de vrij stromende wateren van de Vjosa.

De bedreigingen: dammen voor waterkrachtcentrales

De grootste bedreiging voor deze wilde rivier zijn waterkrachtcentrales. Hoewel de Vjosa als grens dient voor veel beschermde natuurgebieden (drie zijn Nationaal Park) heeft de rivier zelf geen speciale beschermingsstatus. Het ontbreken van een beheersplan voor het hele stroomgebied heeft investeerders dan ook de kans gegeven om waterkrachtcentrales in de Vjosa-vallei te bouwen.

Op Albanees grondgebied waren 31 dammen gepland in het Vjosa-stroomgebied: langs het Vjosa-hoofdkanaal wilde het ministerie van Energie 8 dammen bouwen, 23 extra centrales in haar zijrivieren, waarvan er 4 al voltooid zijn, terwijl er nog 4 in aanbouw zijn. De bouw van deze dammen – of van slechts één ervan – zou de ongelooflijke ecologische waarde van de Vjosa-rivier vernietigen.

De Kalivaç-dam

De eerste waterkrachtcentrale die gepland werd was het Kalivaç-project, ligt dicht bij de stad Tepelena. De concessie van de Kalivaç-dam werd gegeven in 1997, maar de bouw werd 10 jaar later gestart en werd verschillende keren stilgelegd. Aanvankelijk waren de belangrijkste financieringsbronnen de Italiaanse Becchetti Group en de Deutsche Bank. De bouwwerkzaamheden werden opgeschort toen 30% van de werkzaamheden was verricht. Hierdoor bleef de rivier tot op de dag van vandaag ononderbroken stromen.

In mei 2017, na 20 jaar uitstel van de bouw, besloot de Albanese regering echter het contract voor het onvoltooide waterkracht-project Kalivaç in de Vjosa-rivier te annuleren, maar kort daarna startte ze procedures voor het opnieuw verlenen van de concessie. De Albanese regering is vastbesloten dit project door te zetten.

De Poçem-dam

In maart 2016 heeft de Albanese regering een concessie gegeven aan een unie van twee Turkse bedrijven om een ​​grote dam in de Vjosa te bouwen. De Poçem-dam omvat een 23-25 ​​meter hoge dam die niet alleen rechtstreeks een van de meest waardevolle delen van de Vjosa zou treffen als gevolg van overstromingen, maar ook ernstige stroomafwaartse effecten zou hebben.

De oppositie tegen dit project is vanaf het begin hevig geweest. Inwoners, milieuactivisten, wetenschappers, lokale bestuurders en EU-vertegenwoordigers hebben allemaal kritiek geuit op dit project. De tekst van het aanbesteding document is vanuit andere documenten gekopieerd en verwijst voor een deel naar totaal verschillende geografische regio’s. Flora en fauna werden in het geheel niet onderzocht en gegevens over zeldzame soorten niet verzameld; hydrologische, morfologische en ecologische processen werden niet geëvalueerd en mogelijke langetermijneffecten van het project niet besproken.

Gerenommeerde wetenschappers bevestigden dat de milieubeoordeling voor het Vjosa-waterkracht project een farce is. Sindsdien vechten 228 wetenschappers uit 33 landen  voor Europa’s laatste wilde rivier. Ook burgemeesters van dorpen langs de Vjosa verenigden zich tegen de dammen.

Ook de EU had kritiek op het project: in zijn verklaring over het uitbreidingsrapport van april 2016 riep het Europees parlement de Albanese regering op „… om de ontwikkeling van waterkrachtcentrales in ecologisch kwetsbare gebieden zoals rond de Vjosa-rivier en in beschermde gebieden te controleren. …. ”, om de kwaliteit van milieueffectrapportages (MER) aan te passen aan de EU-normen en om het publiek beter te informeren en bij de planningsprocedure te betrekken.

Natuurbeschermingsorganisaties EcoAlbania, Riverwatch en EuroNatur, evenals 38 getroffen inwoners, hebben een rechtszaak aangespannen tegen ‘Poçem’ op de Vjosa bij de Albanese administratieve rechtbank- de allereerste milieuzaak in Albanië. In 2017 besliste de rechtbank in het voordeel van de vrij stromende Vjosa en tegen de bouw van de geplande waterkrachtcentrale “Poçem”. Een grote overwinning voor natuurbehoud in het algemeen. Het Albanese Ministerie van Milieu en het Turkse bouwbedrijf zijn echter in beroep gegaan tegen de beslissing.

De huidige stand van zaken – medio 2021-  is dat premier Edi Rama heeft toegezegd voorlopig geen waterkrachtcentrales in de Vjosa te bouwen maar uit geheime uitgelekte rapporten blijkt dat die toezegging helemaal niet spijkerhard is.

Pleidooi voor een Vjosa Nationaal Park

De Vjosa en zijn zijrivieren zijn zonder weerga in Europa. Zo’n riviernetwerk is er niet meer op het continent. Daarom moet dit rivierlandschap worden beschermd door de hoogst mogelijke natuurbescherming categorie: een Nationaal Park volgens de normen van de International Union for Conservation of Nature (IUCN). Het zal worden behouden ten behoeve van de natuur, maar ook voor de mensen in de Vjosa-vallei en hun potentieel voor duurzame sociaal-economische ontwikkeling. Een nationaal park kan echter alleen echt bestaan ​​als het vrij wordt gehouden van dammen. Industrieën zoals ecotoerisme of niet-intensieve landbouw kunnen een effectief alternatief zijn voor duurzame economische ontwikkeling van lokale gemeenschappen. In de toekomst zullen dan hopelijk duizenden toeristen uit heel Europa deze laatste wilde rivier komen bezoeken.

Tip: Bekijk de reis: De grote tour van Albanië als u het gebied via een groepstour zou willen bezoeken.

Lees ook de testimonial van een van onze klanten die een actieve familievakantie boekte in het gebied.